Στο μάθημα πολιτική και τέχνη, αναλύουμε τους τρόπους με τους οποίους η τέχνη έχει ανεκτίμητο πολιτικό αντίκτυπο. Ο έρωτας ως επιθυμία για σύνδεση, η φαντασία και η δημιουργικότητα ως κομμάτι της πολιτικής υπόστασης του ανθρώπου. Για να εγγραφείτε, παρακαλούμε στείλτε μήνυμα στη σχολή. Το μάθημα θα διεξάγεται δια ζώσης και διαδικτυακά, παράλληλα.
Σε ένα πρώτο επίπεδο, αναλύουμε έργα τέχνης και τον τρόπο με τον οποίο αυτά είναι πολιτικά – για παράδειγμα, το ερωτικό τραγούδι του Άκη Πάνου, ‘Δεν κλαίω για τώρα’,
ή την περιγραφή της Όλγας Τοκάρτσουκ για το τί είναι τρυφερότητα,
ή το ποίημα του Ελύτη Μονόγραμμα – και το ρόλο της επιθυμίας στο πολιτικό / δημοκρατικό φαντασιακό και τη δημιουργικότητά μας.
Η σχέση της επιθυμίας, του έρωτα, με το πολιτικό, διαφαίνεται ήδη από αυτά τα έργα.
Τα ερευνούμε αυτά με βάση την καστοριαδική οπτική για την τέχνη, το πώς αυτή βάζει όρια στο χάος, μας το εξηγεί και το φέρνει στην καθημερινότητά μας,
με βάση την οπτική της Χάνα Άρεντ, για το πώς η τέχνη μπορεί, μέσω της ΄ιστορίας’, να μας βοηθήσει να είμαστε πολιτικά όντα,
με βάση την οπτική της Elzbieta Matynia για το πώς οι παραστατικές τέχνες είναι μία «αναπαράσταση» πολιτικής δράσης και άρα κάτι που μας ‘συνηθίζει’ να είμαστε πολιτικά όντα.
Συγκρίνουμε επίσης ιστορικές εποχές όπου η τέχνη οδήγησε σε πολιτικές αντιπαραθέσεις που έφεραν τη δημοκρατία, όπως έγινε στην Πολωνία του κινήματος ‘Αλληλεγγύης’ τη δεκαετία του 1990.
Η αίσθηση του κόσμου που μας δίνει η τέχνη είναι ιδιαιτέρως άρτια: σκεφτείτε, πώς δεν ξεγυμνώνει η τέχνη τον άνθρωπο από τις αισθήσεις του, ακόμη και από αυτές τις αισθήσεις που δεν είναι ‘χειροπιαστές’, το πόσο η τέχνη συνειδητοποιεί ότι ο άνθρωπος είναι ένα όλο, αλλά και ‘δεν είναι το σύνολο των μερών του’ (Καστοριάδης).
Σε μια εποχή που, όπως μας λέει η Φεντερίτσι, επιχειρείται η ‘απομάγευση’ του κόσμου, η αφαίρεση δηλαδή της μαγείας από την υπόστασή μας, και μία θεοποίηση του τεχνικού και του «χειροπιαστού», η τέχνη μπορεί να δώσει την υπόσταση του παραπάνω στη ζωή μας, να δώσει το πολιτικό, και να ωθήσει τον κόσμο να είναι αυτό που τον έχουν πείσει να ξεχάσει – να είναι πολιτικό ον, να είναι δημοκρατικός (όπως ο Αριστοτέλης μας λέει ότι είναι η φύση του) .
Τα εφτά πρώτα δίωρα θα ασχοληθούν με τα παρακάτω:
Έρωτας, φιλία, επιθυμία
Σε αυτό το μάθημα θα ασχοληθούμε με τα ερωτικά ποιήματα του Ρίτσου, ποίηση του Εμπειρίκου, με την ιδέα της Νussbaum για τον έρωτα και την τέχνη, την ιδέα του Raymond Williams ότι οι καλλιτέχνες βλέπουν το μέλλον και οι πολιτικές προεκτάσεις αυτής της ‘υπηρεσίας’ τους για το κοινό καλό, ο Όργουελ και το πώς θεωρεί ότι υπάρχουν δύο είδη ‘τέχνης’.
Θα εξετάσουμε τί είναι το φαντασιακό, και πώς εκδηλώνεται σε σχέση με τις αναπαραστάσεις που μας περιγράφει ο Καστοριάδης. Φαντασιακό της έλλειψης, φαντασιακό της πληρότητας – είναι ο έρωτας δέσμιος κάποιου από τα δύο;
Μπορεί να μας ανήκει ένας άλλος άνθρωπος – αν είναι και είμαστε ερωτευμένες-οι μαζί του-της; Υπάρχει έρωτας που να μην είναι αμοιβαίος; Πώς το θέατρο μας διδάσκει το πόσο είμαστε συνδεδεμένοι ο ένας με τον άλλο, η μία με την άλλη;
Ψέμα, δημοσιότητα, πολιτική, τέχνη, μαντεία, μεταφυσικό
Εδώ θα μιλήσουμε για το ‘Μαύρο Καλόγερο’, του Τσέχωφ, για το ‘Εις το φως της Ημέρας’, του Καβάφη, για το ‘Τo εγκλημα του Λόρδου Άρθουρ Σέβιλ’ του Όσκαρ Γουάιλντ, όπως και το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρεϋ, και το ‘Ο Μυστικός Πράκτορας’ του Joseph Conrad
Επίσης για την ιδέα της αυτοκαταστροφής και πώς έρχεται μετά την αποκαθήλωση της εμπιστοσύνης (Άρεντ) στο περιβάλλον μας και τους ανθρώπους – είναι η αυτοκαταστροφή ρομαντικός όρος; (θυμηθείτε το έργο του Γκαίτε, και το πώς απεικονίζονται οι γυναίκες στις φωτογραφίες μόδας – εύθραυστες, νεκρές, έτοιμες να πεθάνουν.
Εαυτός – μοναξιά – κοινότητα – φιλαυτία (self-righteousness) – αποξένωση
Σε αυτό το δίωρο θα μιλήσουμε για έργα όπως το Measure for Measure του Σαίξπηρ, το Μάθημα του Δασκάλου, του Χένρυ Τζέημς, το Δέκα, του Καραγάτση, τους Αδερφούς Καραμαζώφ του Ντοστογιέφσκυ.
Χρειάζεται να υποφέρει ο καλλιτέχνης για να δημιουργήσει; Αυτός ο μύθος, αν είναι μύθος, μήπως ωφελεί τους κακοποιητές;
Ενοχές και πώς πολιτικά πρέπει να αποκτήσουμε άλλη σχέση με το ασυνείδητό μας. Η ιδέα της αυτοθυσίας, της φαντασίας, του πώς επιβεβαιώνουμε κατ’ ανάγκη την εμπειρία μας. Η ανάγκη να είμαστε μόνοι για να δημιουργήσουμε – η οποία όμως έχει να κάνει με τη μοναχικότητα και όχι τη μοναξιά (Άρεντ).
Ειρωνεία – κρίση (καλό/ κακό)
Εδώ θα εξετάσουμε τη George Eliot περί ειρωνείας – Μακβέθ και το πώς η γυναίκα του βασιλιά φέρεται – Αντιγόνη και η ιδέα του ‘μόνος φρονείν’ – Λα Ροσφουκώ – Σπουδαίοι και φαύλοι
Θα τα αναλύσουμε αυτά με βάση την Άρεντ και το πώς το κακό έχει τη βάση του στην αδιαφορία – το κακό είναι το αδιάφορο για το αν κάνουμε καλό ή κακό, και όχι αυτό που έχει κέρατα στο κεφάλι και το βλέπουμε.
Εργασία – αυτοματισμός – γραφειοκρατία – χρόνος – εργασία χωρίς σημασία
Σε αυτό το δίωρο θα μιλήσουμε για το πώς τα μέσα παίρνουν μεγαλύτερη σημασία από ότι οι σκοποί για τους οποίους υποτίθεται τα χρησιμοποιούσαμε – δείτε το πώς το χρήμα γίνεται ‘ιερό’ (Άρεντ), για το ότι εργαζόμαστε στο ρυθμό των μηχανών (καστοριάδης), για το πώς η εργασία γίνεται κάποια στιμγή μηχανική και χωρίς σημασία για να ‘ξεχάσουμε’ τον εαυτό μας (Άρεντ). Θα δόυμε το Σινικό Τείχος, του Κάφκα, το Όλα τα Ονόματα του Σαραμάγο, το Μάμφορντ (τhe going is goal), το The Duel, του Τσέχωφ, και πάλι το Ο άνθρωπος χωρίς Ιδιότητες του Μούζιλ.
Χρόνος – μόδα – μνήμη – ωριμότητα και νεότητα
Εδώ θα μιλήσουμε για την Kreuzer sonata του Τολστόι, για την Άννα Καρένινα, για τον Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες του Μούζιλ, για το Δέκα του Καραγάτση ξανά, και το μίσος προς τους νέους, την ιδέα του «καιρού» ως «κατάλληλη χρονική στιγμή» στον Καστοριάδη, την αδιαφορία και την άρνηση μνήμης, τους καιροσκόπους, την εμφάνιση και την κατασκευασμένη ανάγκη για νεότητα και πώς η νεότητα δεν συμβαδίζει κατ’ ανάγκη με την πολιτική αρτιότητα, και για το πώς επιθυμούμε τη λήθη (Καστοριάδης) – γιατί θέλουμε να ξεχάσουμε ότι θα πεθάνουμε.
Θάνατος – απώλεια – φόβος του θανάτου – η ιδεοποίηση του να υποφέρεις – η ‘ζωούλα’ αντί της ζωής- ο φόβος της ζωής
Θα αναλύσουμε αυτές τις έννοιες και πραγματικότητες με βάση το Όλα τα Ονόματα του Σαραμάγο, το Ο Θάνατος του Ιβάν Ίλιτς του Τολστόι, το Paradise Lost του Μίλτον, το Περιφρόνηση, του Αλμπέρτο Μοράβια.
Ποιά ύπαρξη είναι αυτή που αξίζει να έχουμε; Η ζωούλα μας, όταν την προστατεύουμε και από ζωή γίνεται ζωούλα, είναι άξια να τη ζει κάποιος;
Οι συναντήσεις θα είναι δίωρες και θα διεξάγονται στην έδρα μας.
Από Δεκέμβριο, κάθε Κυριακή 15:30-17:30 στο Athens School, Χαριλάου Τρικουπη 138, Αθήνα (και με σύνδεση Skype για όσους είναι εκτός Αθηνών
Κόστος συμμετοχής: 15 ευρώ ανά συνάντηση
Η Σοφία Καναούτη είναι Ερευνήτρια και συνεργάτις του ΕΚΚΕ και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει διδάξει Φύλο και Πολιτική στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι υπότροφος του New School for Social Research, και το έργο της εξετάζει τη σκέψη της Χάνα Άρεντ και του Κορνήλιου Καστοριάδη υπό το πρίσμα της αυτονομίας και της ισότητας.
